Tajemniczy Kraków: FORT PANCERNY GŁÓWNY 44 "TONIE"

Znajdujący się tuż przy granicy miasta Fort pancerny główny 44 "Tonie", to jeden z najciekawszych obiektów obronnych Twierdzy Kraków. Dlaczego? Na terenie całej twierdzy nie znajdziemy drugiego takiego obiektu, który przeszedłby tyle różnych modernizacji, od dzieła półstałego, przez typowy fort artyleryjski aż po fort opancerzony.
Pierwsza fortyfikacja jaka powstała w tym miejscu, to szaniec ziemno-drewniany, uformowany w 1878 roku. W latach 1883-1885 został przebudowany na stały fort artyleryjski, podobny do tych znajdujących się na Pasterniku czy w Rajsku.
Obronę fosy wzmacniał dodatkowo mur Carnota, później w trakcie modernizacji jednak został rozebrany.
Na początku XX wieku w latach 1902-1909 przeszedł szereg modernizacji. Między innymi przerobiono wał artyleryjski ze stanowiskami dla armat i schronami pogotowia na stanowiska piechoty.
Wzmocniono dodatkową warstwą płaszczu betonowego stropy i ściany schronu głównego oraz bloku koszarowo-bojowego. Dobudowano także dwie stałe baterie pancerne w budynkach kazamatowych, ze stanowiskami dla nowoczesnych jak na ten okres wysuwalno-obrotowych wież Senkpanzer M.2, z armatami szybkostrzelnymi kalibru 8cm (po dwie wieże na jedną baterię pancerną).
Schron czołowy-podwalnię wyposażono w pancerną wieżę obserwacyjną i dobudowano opancerzony tradytor.
Przerobiono także nieco system komunikacji wewnątrz budynku fortecznego.
Modernizacja była bardzo kosztowna, całkowity łączny koszt budowy i modernizacji wyniósł prawie aż 3 miliony koron. Była to suma około dwukrotnie większa niż koszt typowego, niemodernizowanego fortu artyleryjskiego z lat 80. XIX wieku i aż sześcio – siedmiokrotnie niż koszt małego fortu pancernego obrony bliskiej z lat 90 XIX wieku (jak np. znajdujący się po sąsiedzku Fort pancerny pomocniczy 44a "Pękowice").
Po modernizacjach (nie ukończonych w całości) fort był jednym z najsilniejszych i najnowocześniejszych dzieł w krakowskiej twierdzy, lecz nie było dane sprawdzić jego wartości w boju, ponieważ nie brał udziału w I Wojnie Światowej.
Był oczywiście jak każdy obiekt w twierdzy obsadzony załogą i w pełni gotowości bojowej.

Zadaniem fortu była obrona traktu olkuskiego i przedpola w stronę Giebułtowa, w którym miały go wspomagać ogniem Forty pancerne pomocnicze 43a "Podchruście" i 44a "Pękowice"

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wszedł we władanie Wojska Polskiego i był używany jako obiekt koszarowy.
We wrześniu 1939 był obsadzony załogą, podobnie jak kilka innych fortów z dawnego IV Obszaru Warownego Twierdzy Kraków.
W forcie "Tonie" stacjonowali żołnierze Grupy Fortecznej płk. Klaczyńskiego, osłaniający odwrót "Armii Kraków". Według niepotwierdzonych informacji, podczas potyczek Niemcy stracili 2 wozy opancerzone.
Po przegranej kampanii wrześniowej, fort przeszedł we władanie Niemców, którzy jak w przypadku innych fortów postanowili pozyskać surowiec do produkcji uzbrojenia poprzez zezłomowanie pancernego wyposażenia. Wówczas fort uległ uszkodzeniom poprzez wysadzenie (odstrzelenie?) pancernych kopuł od wież wysuwalno-obrotowych, kopuły wieży obserwacyjno-bojowej oraz pancerzy tradytora i kaponiery szyjowej.
Część z tych elementów znajduje się nadal na terenie fortu ale w wyniku wybuchu uległy przemieszczeniom i można je obejrzeć podczas zwiedzania obiektu.
Ostały się także między innymi winda amunicyjna i obudowy na reflektory.

Po zakończeniu II Wojny Światowej obiekt użytkowało Ludowe Wojsko Polskie, któremu służył jako magazyn amunicji i materiałów wybuchowych.
Blok koszarowy został zmieniony (przerobienie okien na bramy garażowe), przed blokiem wylano beton w celu utwardzeniu podjazdu dla samochodów, w kaponierach wykuto drzwi oraz dewastacji przez warunki atmosferyczne (choć na szczęście nie zezłomowaniu) uległy wieże wysuwalno-obrotowe.
Ponieważ w żaden sposób nie były zabezpieczone po zniszczeniach spowodowanych wybuchami, do środka dostawała się woda z liśćmi i wieże były zalewane.

Wojsko opuściło fort w latach 90 i aż do momentu wydzierżawienia go w 2008 roku przez Fundację Aktywnej Ochrony Zabytków Techniki i Dziedzictwa Kulturowego Janus stał opuszczony, lecz pod całodobową ochroną.
Obecnie gdy obiekt znajduje się we władaniu fundacji, znajduje się w nim oddział Muzeum Twierdzy Kraków i można go zwiedzić z przewodnikiem, lecz jedynie gdy takie zwiedzanie jest organizowane. Fort także przechodzi stopniową rewitalizację, która ma na celu pieczołowite wyremontowanie go do takiego stanu, w jakim znajdował się tuż przed I Wojną Światową.
Podczas gdy byłem na takim właśnie zorganizowanym zwiedzaniu z przewodnikiem na początku 2018 roku, można było obejrzeć jak przywracane są do pierwotnego wyglądu okna w bloku koszarowym, które LWP przerobiło na wielkie stalowe bramy z rampami załadunkowymi.
Wieże wysuwalno-obrotowe także zostały zabezpieczone w miarę możliwości przed zawilgoceniem i odrestaurowane.

Teren fortu to także ostoja różnych gatunków fauny i flory o czym informują tabliczki.

Na stopce umieszczam linki do oficjalnej strony Muzeum Twierdzy Kraków na Facebooku, gdzie można śledzić wydarzenia, na które wszystkich zainteresowanych zwiedzaniem serdecznie zapraszam.